Tien jaar na de ineenstorting van de Amerikaanse bank Lehman Brothers worden er nog altijd debatten gevoerd over de oorzaken en gevolgen van de financiële crisis. Beleggers kijken echter liever vooruit en willen weten wat de volgende wereldwijde recessie en crisis zal veroorzaken en wanneer deze zal komen.
Econoom Nouriel Roubini, die wereldfaam verwierf als één van de weinige experts die de kredietcrisis van 2008 zag aankomen en de bijnaam Dr. Doom kreeg, en Brunello Rosa, mede-oprichter van Rosa & Roubini Associates, stelden een lijst samen van tien factoren die allemaal wijzen op een economische neergang die ernstiger zal zijn dan de vorige.
De huidige wereldwijde expansie zal waarschijnlijk tot volgend jaar voortduren, aangezien de VS grote begrotingstekorten heeft, China een soepel fiscaal en kredietbeleid nastreeft en Europa op een herstelpad blijft. Maar tegen 2020 zullen de omstandigheden rijp zijn voor een financiële crisis, gevolgd door een wereldwijde recessie. Daar zijn 10 redenen voor.
Onhoudbare stimulering
Ten eerste zijn de budgettaire stimuleringsmaatregelen die momenteel de jaarlijkse Amerikaanse groeipercentage boven zijn potentieel van 2% duwen, onhoudbaar. Tegen 2020 zal de stimulus opraken en een bescheiden fiscale weerstand zal de groei van 3% naar iets onder de 2% brengen.
Ten tweede, omdat de stimulans slecht getimed was, raakt de Amerikaanse economie nu oververhit en stijgt de inflatie boven het doel. De Amerikaanse Federal Reserve blijft daarmee de federal funds rate verhogen van het huidige niveau van 2% tot ten minste 3,5% tegen 2020, en dat zal waarschijnlijk de korte en lange rente evenals de Amerikaanse dollar opdrijven.
Ondertussen neemt ook de inflatie in andere belangrijke economieën toe en dragen de stijgende olieprijzen bij tot extra inflatiedruk. Dat betekent dat de andere grote centrale banken de Fed zullen volgen in de richting van normalisatie van het monetaire beleid, die de wereldwijde liquiditeit zal verminderen en opwaartse druk zal uitoefenen op de rentetarieven.
Handelsconflicten gaan escaleren
Ten derde zullen de handelsconflicten van de Trump-regering met China, Europa, Mexico, Canada en anderen vrijwel zeker escaleren, wat leidt tot een tragere groei en een hogere inflatie.
Ten vierde zullen andere Amerikaanse beleidsmaatregelen de druk van stagflatie blijven verhogen, wat de Fed ertoe aanzet de rentetarieven nog verder te verhogen. De Trump-regering beperkt de binnenkomende en uitgaande investeringen en de overdracht van technologie, die de aanbodketens zullen verstoren. Het beperkt daarnaast de immigranten die nodig zijn om de groei te handhaven naarmate de Amerikaanse bevolking ouder wordt. Ook ontmoedigt de regering de investeringen in de groene economie. En het heeft geen infrastructuurbeleid om obstakels aan de aanbodkant aan te pakken.
Tragere groei
Ten vijfde zal de groei in de rest van de wereld waarschijnlijk vertragen, temeer daar andere landen wraak zullen nemen op het Amerikaanse protectionisme. China moet zijn groei vertragen om het hoofd te bieden aan overcapaciteit en excessieve schuldfinanciering; anders wordt een harde landing geactiveerd. En de fragiele opkomende markten zullen de impact van het protectionisme en de verkrappende monetaire omstandigheden in de VS blijven voelen.
Ten zesde zal ook Europa een tragere groei doormaken als gevolg van de verkrapping van het monetaire beleid en de handelsbeperkingen. Bovendien kan populistisch beleid in landen als Italië leiden tot een onhoudbare schulddynamiek binnen de eurozone. De nog onopgeloste "doem-verbintenis" tussen regeringen en banken die staatsschulden houden, zal de existentiële problemen van een onvolledige monetaire unie met ontoereikende risicodeling versterken. Onder deze omstandigheden kan een nieuwe mondiale neergang ertoe leiden dat Italië en andere landen de eurozone helemaal verlaten.
Bubbelachtig
De zevende factor is dat de Amerikaanse en wereldwijde aandelenmarkten "bubbelachtig" zijn. De koers-winst-verhoudingen in de VS liggen 50% boven het historische gemiddelde en staatsobligaties zijn te duur gezien hun lage rendementen.
Bovendien is de hefboomwerking in veel opkomende markten en sommige geavanceerde economieën duidelijk overdreven. Commercieel en residentieel vastgoed is in veel delen van de wereld veel te duur. De correctie in aandelen van opkomende markten, grondstoffen en vastrentende beleggingen zal doorgaan als de wereldwijde onweerswolken samenkomen. En aangezien beleggers lijken te anticiperen op een groeivertraging in 2020, zullen de markten risicovolle beleggingen in 2019 beginnen te herprijzen.
Flash crashes
Ten achtste, zodra een correctie plaatsvindt, wordt het risico van illiquiditeit ernstiger. Buitensporige hoogfrequente/algoritmische handel zal de kans op flash crashes verhogen.
In het geval van een verkoopgolf hebben opkomende markten en geavanceerde financiële sectoren met een enorme verplichtingen in dollars geen toegang meer tot de Fed als lender of last resort. Nu de inflatie stijgt en de normalisering van het beleid aan de gang is, kan niet meer worden gerekend op de steun die centrale banken in de jaren na de crisis hebben verstrekt.
Ten negende, Trump viel de Fed al aan toen de groei nog maar 4% bedroeg. Bedenk eens hoe hij zich zal gedragen in het verkiezingsjaar van 2020, wanneer de groei waarschijnlijk onder de 1% is gezakt en banen verloren zijn gegaan, vooral als de Democraten dit jaar het Huis van Afgevaardigden heroveren.
Aangezien Trump al een handelsoorlog met China is begonnen en geen aanval op Noord-Korea, dat over nucleaire wapens beschikt, zal durven doen, zal hij zijn pijlen mogelijk richten op Iran. Door een militaire confrontatie met dat land uit te lokken, zou hij een stagflatoire geopolitieke schok teweegbrengen die niet veel verschilt van de oliecrisis in 1973, 1979 en 1990. Uiteraard zou dit de naderende wereldwijde recessie nog ernstiger maken.
Geen instrumenten meer
Tot slot zullen regeringen bij een nieuwe crisis de beleidsinstrumenten missen om de situatie aan te pakken, in tegenstelling tot in 2008. De ruimte voor fiscale prikkels wordt al beperkt door massale overheidsschulden. De mogelijkheid voor meer onconventioneel monetair beleid wordt beperkt door een opgeblazen balans en het gebrek aan ruimte om de beleidsrente te verlagen.
En reddingsoperaties in de financiële sector zijn onwaarschijnlijk in landen met weer oplevende populistische bewegingen en bijna-insolvente regeringen. Aangezien het totale schuldniveau hoger is dan in 2008, kan de volgende crisis en recessie nog ernstiger zijn en langer duren dan de vorige crisis.