De energietransitie en het onlangs voorgestelde ontwerp van een klimaatakkoord speelden een belangrijke rol bij de recente verkiezingen voor de Provinciale Staten.
Het is een onderwerp waarbij de polarisatie hoogtij viert. Het ene moment horen we dat het einde der tijden nabij is; vervolgens horen we dat de huidige plannen voor de energietransitie tot economische rampspoed leiden.
Opwarming aarde staat niet ter discussie
Laten we beginnen met een paar feiten op een rij te zetten. De gemiddelde temperatuur aan het aardoppervlak neemt toe en het klimaat verandert. Dat wordt door de mens veroorzaakt; met name door verbranding van fossiele brandstoffen.
Als we daar niets aan doen blijft de temperatuur toenemen en blijft de zeespiegel stijgen. Klimaatwetenschappers twijfelen hier niet meer aan - al decennialang niet.
Windenergie
Er was in de afgelopen jaren, in deze vroege fase van de energietransitie, een zeer hoopvolle ontwikkeling. De kosten van elektriciteit uit zon en uit wind gingen dramatisch omlaag. Dat geldt nu ook voor de kosten van accu’s.
Voor Nederland, met zijn ligging aan de Noordzee, biedt offshore wind grote mogelijkheden. Ook al was het winnende bod bij de laatste tenders voor offshore windparken nog niet echt volledig subsidieloos (de aansluitkosten worden omgeslagen over alle elektriteitsverbruikers), het zit nu wel in de buurt.
Het is reëel dat in 2030 een substantieel deel van onze elektriciteitsproductie uit offshore wind komt en dat een substantieel deel van de dan nieuw verkochte auto’s elektrisch zal zijn. Hoe dat precies zal uitpakken qua kosten is onzeker, maar het hoeft ons, gegeven de bovengenoemde kostenverlagingen, niet de kop te gaan kosten.
Makkelijkste probleem het eerst opgelost
Dat betekent niet dat we er al bijna zijn. In de evaluatie van het klimaatakkoord door het PBL draagt de sector elektriciteit ruwweg net zoveel bij aan de afname van de uitstoot van broeikasgassen in 2030 als alle vier andere sectoren (bebouwde omgeving, industrie, mobiliteit en landbouw) tezamen. Wij lossen het makkelijkste probleem het eerst op.
Warmte (met name hoge temperatuur warmte voor de industrie), de noodzakelijke back-up voor een systeem met veel duurzame elektriciteit in een periode zonder veel zon en wind, zwaar transport of vliegen zullen moeilijker te verduurzamen zijn.
Elektriciteit zal een groter deel van ons totale energiesysteem gaan uitmaken, maar sommige zaken kunnen we niet met elektriciteit doen. Hiervoor zullen gassen vereist zijn, zoals biogassen of waterstof.
Of, wanneer en in welke mate we voor het genereren van waterstof uit duurzame elektriciteit via elektrolyse grote kostenverlagingen zullen krijgen weten we simpelweg nog niet.
Kanttekeningen bij CO2-heffing
Een nationale CO2-heffing werkt niet. Het verplaatst slechts energie intensieve industrie naar het buitenland, zonder het wereldwijde klimaat te helpen. Er is ook geen land ter wereld dat het doet.
Zweden mag dan een nationale CO2 prijs hebben, alle industrie die onder het EU ETS systeem valt is vrijgesteld en dat is in de praktijk alles met een substantiële uitstoot.
Daarnaast werkt het Europese ETS systeem nu goed. De CO2-prijs in dit systeem ligt nu tussen de 20 en 25 euro per ton en de ruimte voor emissies daalt geleidelijk.
Als het kabinet het nu toch gaat doen is dat om electorale redenen: het valt in het opgewonden klimaat rondom de energietransitie in Nederland blijkbaar niet goed uit te leggen dat een nationale CO2-heffing niet werkt.
Laten we er ons ook niet al teveel zorgen over maken. Een nationale CO2-heffing met de juiste terugsluis naar de industrie (of een prijs alleen voor uitstoot boven een zekere norm) hoeft de concurrentiepositie niet al te veel aan te tasten; al valt het allemaal moeilijk uit te leggen aan een hoofdkantoor in de VS of China.
Opslag van CO2: onvermijdelijk
CCS (het afvangen en in de ondergrond injecteren van CO2) werkt, is veilig en we hebben het nodig. Speciaal moeilijk of duur is het niet. Voor scenario’s die de opwarming tot minder dan twee graden beperken speelt CCS vrijwel altijd een grote rol.
Als we snel emissies willen reduceren kunnen we niet wachten op groene waterstof uit elektrolyse en windenergie. Dan moeten we snel CO2 uit industriële processen gaan afvangen en injecteren. Daarnaast moeten we waterstof uit aardgas gaan maken en de CO2 afvangen en injecteren. Tenslotte hebben we een uitstekende infrastructuur voor gas.
Twijfel zaaien over de veiligheid van CCS door sommige NGO’s is vergelijkbaar met twijfel zaaien aan de menselijke oorzaken van klimaatverandering door de andere kant van het politieke spectrum.
Of het nu gebeurt door onwetendheid of door het bewust verspreiden van fake news om de eigen keuzes op het gebied van de energietransitie door te drukken, maakt niet uit.
Woningen van het gas af
Van gas los in onze huizen? Voor nieuwe huizen is dat zinvol en kost het minder dan later aanpassen. Maar zet niet te veel druk op de ketel bij het van gas af halen van bestaande bouw. Als er iets is wat mensen tegen de energietransitie in het harnas jaagt is het wanneer ze bang worden gemaakt dat ze op korte termijn van het gas af moeten.
Per eenheid gereduceerde emissie zijn de kosten bij het aanpassen van bestaande bouw ook relatief hoog. Leg wat meer nadruk op hybride systemen en wat minder op all electric systemen. Dat vermindert de kosten enorm.
Laten we ons geen illusie maken over het tempo waarin de rest van de wereld klimaatverandering gaat aanpakken. In landen als China krijgt het tegengaan van milieuvervuiling in grote steden meer prioriteit dan het tegengaan van klimaatverandering.
Landen als Rusland en Saoedi-Arabië zullen hun verdienmodel van olie- en gasproductie, het enige verdienmodel dat zij hebben, echt niet zomaar opgeven.
Laat Nederland wat voorop lopen; wij kunnen het ons permitteren. Maar laten we geen blinde voorloper zijn ten koste van alles. Wij kunnen uitstippelen wat we willen; als de wereld buiten Europa niet meedoet houdt het een keer op.
Ramp of zegen?
Uiteindelijk is dit een redelijk klimaatakkoord. Ik hoop dat het midden van het politieke spectrum intact blijft om het te kunnen verdedigen.
Een ramp is het in ieder geval niet. Een zegen zou ik het echter ook niet willen noemen. Het is nu eenmaal iets waar we aan moeten beginnen. Maar als we het een beetje slim en nuchter aanpakken, dan denk ik dat het best onze zegen verdient.