In 2008 ging het gruwelijk mis toen gigantische banken achter elkaar instortten. We kennen het als de kredietcrisis. Maar hoe kon het zo ver komen?
“Het systeem was rot”, vertelt analist Niels Koerts in de podcast BeleggersBootcamp. In deze verhalende aflevering wordt uitvoerig gesproken over de kredietcrisis, de internetzeepbel en de coronacrash van maart 2020.
Eind jaren 90 namen beleggers veel te veel risico door in allerlei gehypete internetbedrijven te beleggen. Toen deze internetzeepbel in het jaar 2000 barstte, werd men met de harde realiteit geconfronteerd.
Hypotheken als 'veilige' investering
Door de financiële pijn die geleden werd in de bearmarket van 2000 tot 2003 zochten investeringsmaatschappijen naar veiligere beleggingen. Hier leken hypotheken uitkomst te bieden. Hypotheekverstrekkers konden rekenen op een vaste inkomstenstroom, doordat huizenbezitters deze leningen in regelmatige stapjes aflosten. Daarnaast bood de onderliggende waarde van de woningen een extra zekerheid in de vorm van onderpand.
Banken speelden hierop in. De rente lag laag en zij konden dus goedkoop geld lenen van de overheid. Dit konden zij weer uitlenen aan woningkopers in de vorm van een hypotheek. Bij aanschaf van een woning moesten leners kunnen bewijzen dat zij deze hypotheek konden afbetalen. Dit waren de zogeheten prime-hypotheken. Dit, samen met de aanbetaling die leners moesten doen, bood enige zekerheid.
Iedereen kon een hypotheek krijgen
Investeringsmaatschappijen wilden hiervan meeprofiteren en dus stopten de banken deze hypotheekleningen in een mandje en gaven dit vervolgens als een beleggingsproduct uit. Hiermee werd niet alleen de lening, maar ook het risico overgedragen. Een lucratieve business, zo leek het.
Het probleem was dat zo langzaamaan iedereen die in aanmerking kwam voor een prime-hypotheek voorzien was van een woning. Daardoor kwam de focus te liggen op zogeheten subprime-hypotheken. Deze leningen hadden een variabele rente en een aanbetaling was niet nodig. Hierbij werd ook helemaal niet zo goed gekeken of leners de hypotheken ook daadwerkelijk konden terugbetalen. Iedereen kon dus een hypotheek krijgen.
De vraag naar deze beleggingsproducten steeg sterk en dat maakte het voor banken des te interessanter om hypotheken te verstrekken. Om ook deze hypotheken aantrekkelijk te maken voor investeerders, werden deze samengevoegd met de prime-hypotheken in zogeheten CDO’s, een type obligatie. Deze producten werden onterecht bestempeld als triple A-beleggingen, wat betekent dat ze een laag risico zouden moeten hebben. Ze zaten echter vol met slechte leningen en dus was het tegenovergestelde waar.
Mensen konden hun hypotheek niet meer betalen
Alles ging goed tot de voorheen lage rente begon op te lopen. Daarmee steeg ook de variabele rente van huiseigenaren met een subprime-lening. Zij konden plots hun hypotheek niet meer betalen en dus kwam het onderpand vrij, de huizen zelf dus. Daardoor werden er ineens veel tekoopbordjes in de grond geprikt. Het aanbod oversteeg de vraag en de huizenprijzen begonnen te dalen. Die CDO’s waren opeens helemaal niet meer aantrekkelijk, nu ze gevuld waren met waardeloze huizen in plaats van goed renderende leningen.
De financiële instellingen zoals investeringsmaatschappijen en banken die verwikkeld waren in deze mortgage business kregen het zwaar, heel zwaar. Doordat veel banken hierdoor flink in de problemen zaten, durfden banken elkaar geen geld meer uit te lenen.
Lehman Brothers stortte in
Bovendien moesten sommige banken grote bedragen afschrijven op de hypotheken op de balans, doordat het onderpand enorm in waarde was gedaald. Op 15 september 2008 gebeurde er zelfs iets wat niemand tot dan toe voor mogelijk hield: Lehman Brothers, een gigantische zakenbank met $600 miljard in beheer, ging failliet.
Angst regeerde in de financiële wereld. Beleggers trokken massaal hun geld terug uit de aandelenmarkt en stopten het in de veiligere obligaties. De Amerikaanse Dow Jones-index verloor in de maanden erna ruim een derde aan waarde.
Miljoenen banen verloren
Veel bedrijven kwamen in de problemen doordat zij geen geld meer konden lenen en miljoenen mensen verloren hun baan. In de laatste vier maanden van 2008 raakten alleen al in Amerika 2 miljoen mensen werkloos.
Hoewel het probleem is ontstaan in de Amerikaanse woningmarkt, werd de pijn wereldwijd gevoeld. De bankencrisis verspreidde zich als een virus over andere landen. Eerst over landen die directe banden hadden met de Verenigde Staten, maar de problemen sijpelden al snel door tot in bijna alle uithoeken van de wereld.
Het waren overheden die een schouder moesten bieden aan veel banken. Ook bij ons moesten banken zoals ING en SNS het hebben van staatssteun. In totaal hebben Europese overheden ruim €1,6 biljoen (ja, dat staat er echt: €1,6 bíljoen) nodig gehad om banken in kritieke toestand boven water te houden. Een immens bedrag dat uiteindelijk grotendeels opgehoest moest worden door de belastingbetaler.