Na jaren van ultraruim monetair beleid, grote schokken in de supply chain en een onhoudbare schuldenberg, doemt de moeder van alle economische crises op. En de beleidsmakers kunnen er weinig aan doen, waarschuwt econoom Nouriel Roubini in een opiniestuk op Project Syndicate.
Een ongekende samenloop van omstandigheden bedreigt de wereldeconomie. Wereldwijd is de totale particuliere en overheidsschuld als percentage van het BBP gestegen van 200% in 1999 tot 350% in 2021. In de Verenigde Staten ligt het percentage met 420% hoger dan tijdens de Grote Depressie en na de Tweede Wereldoorlog. In China ligt de schuldratio op 330%.
We leven boven onze stand
Schuld kan de economische activiteit stimuleren als leners investeren in nieuwe kapitaalgoederen die een hoger rendement opleveren dan de kosten van de lening. Maar veel leningen worden gewoon gebruikt om consumptieve uitgaven te financieren die voortdurend hoger zijn dan het inkomen.
Dat is een recept voor faillissement, schrijft Roubini. Bovendien kunnen investeringen in kapitaal ook riskant zijn. Denk aan een lener die een huis koopt tegen een kunstmatig opgeblazen prijs, een bedrijf dat te snel wil uitbreiden ongeacht het rendement, of een regering die het geld uitgeeft aan extravagante maar nutteloze infrastructuurprojecten.
Dergelijk overmatig lenen gebeurt al tientallen jaren, om verschillende redenen. Huishoudens met een laag inkomen zijn in staat gesteld om hun consumptie met schulden te financieren. Centrumrechtse regeringen hebben voortdurend de belastingen verlaagd zonder ook de uitgaven te verminderen, terwijl centrumlinkse regeringen royaal hebben uitgegeven aan sociale programma's die niet volledig werden gedekt met belastingen.
En een fiscaal beleid dat schuld boven eigen vermogen verkiest, in de hand gewerkt door een ultraruim monetair beleid, heeft een piek in het lenen in zowel de particuliere als de openbare sector aangewakkerd.
Zombies – made by central banks
Jaren van kwantitatieve verruiming (QE) en versoepeling van kredietvoorwaarden hebben de leenkosten dicht bij nul gehouden en in sommige gevallen zelfs negatief. Tegen 2020 bedroeg de negatief renderende dollar-equivalente overheidsschuld 17 biljoen dollar.
Veel insolvabele 'zombies' werden overeind gehouden door lage rentetarieven. Zowel tijdens de wereldwijde financiële crisis van 2008 als tijdens de COVID19-crisis werden insolvente partijen die failliet zouden zijn gegaan, gered door de lage of negatieve rente, QE en regelrechte fiscale reddingsoperaties.
Driedubbele dreun
Maar nu heeft de inflatie, aangewakkerd door hetzelfde ultraruime fiscale en monetaire beleid, een einde gemaakt aan deze financiële dodendans. De centrale banken zijn gedwongen de rente te verhogen in een poging prijsstabiliteit te herstellen. Daardoor krijgen zombies te maken met een sterke stijging van hun schuldendienstkosten.
Voor velen is dit een driedubbele dreun, omdat de inflatie ook het reële inkomen van huishoudens uitholt en de waarde van activa vermindert. Hetzelfde geldt voor kwetsbare bedrijven, financiële instellingen en overheden met een te hoge schuldenlast. Zij worden geconfronteerd met een giftige cocktail van sterk stijgende financieringskosten, dalende inkomsten en een dalende waarde van hun activa.
Stagflatie-drama
Erger nog, deze ontwikkelingen vallen samen met de terugkeer van stagflatie (hoge inflatie naast zwakke groei). De laatste keer dat geavanceerde economieën in dergelijke omstandigheden verkeerden, was in de jaren zeventig. Maar toen waren de schuldquotes tenminste zeer laag. Nu worden we geconfronteerd met de ergste aspecten van de jaren zeventig (stagflatieschokken) en de ergste aspecten van de wereldwijde financiële crisis. En deze keer kunnen we niet simpelweg de rente verlagen om de vraag te stimuleren.
De wereldeconomie wordt immers getroffen door aanhoudende negatieve aanbodschokken op korte en middellange termijn die de groei afremmen en de prijzen en productiekosten opdrijven. Daartoe behoren de verstoringen van het aanbod van arbeid en goederen door de pandemie, de gevolgen van de oorlog in Oekraïne voor de grondstoffenprijzen, het steeds rampzaliger zerocovidbeleid van China en een dozijn andere schokken op middellange termijn, die tot extra stagflatoire druk leiden.
Rampspoedscenario: crises versterken elkaar
Anders dan tijdens de financiële crisis van 2008 en het begin van de coronacrisis zou het simpelweg redden van particuliere en publieke partijen met een ruim macrobeleid nog meer benzine op het inflatoire vuur gooien. Roubini voorziet een harde landing, oftewel een diepe, langdurige recessie, bovenop een ernstige financiële crisis.
Als de beleggingsbubbels barsten, de schuldaflossingspercentages stijgen en de voor inflatie gecorrigeerde inkomens van huishoudens, bedrijven en overheden dalen, zullen de economische crisis en de financiële crash elkaar versterken.
Inflatiegeest dreigt te ontsnappen
Geavanceerde economieën die in hun eigen valuta lenen, kunnen een vlaag van onverwachte inflatie gebruiken om de reële waarde van sommige nominale vastrentende langetermijnschulden te verminderen. Nu regeringen niet bereid zijn de belastingen te verhogen of de uitgaven te verlagen om hun tekorten te verminderen, zal monetisatie door centrale banken van tekorten opnieuw worden gezien als de weg van de minste weerstand.
Maar je kunt niet altijd alle mensen voor de gek houden. Zodra de inflatiegeest uit de fles is, wat zal gebeuren als de centrale banken de strijd opgeven met het oog op de dreigende economische en financiële crash, zullen de nominale en reële leenkosten de pan uit rijzen.
De moeder van alle stagflatoire schuldencrises kan worden uitgesteld, maar niet vermeden, waarschuwt Roubini.
Zie ook: Roubini rekent op een recessie