Plein777 schreef op 29 augustus 2020 10:23:
Steenrijk is niet vanzelf betrouwbaar
Rosanne Hertzberger
Moet je je voor de grap eens voorstellen dat je Bill Gates bent. Je bent een van de rijkste mannen ter wereld en besluit om een groot deel van je vermogen weg te geven aan goede doelen. De Bill & Melinda Gates Foundation geeft geld aan tuberculosevaccins, aan genegeerde tropische ziektes zoals schistosoma en dengue, aan hiv-bestrijding en anticonceptie.
Nu bouwt Gates zeven fabrieken voor coronavaccins om de vaart erin te houden, als een vaccin effectief en veilig blijkt. Een deel van die vaccinfabrieken staan straks niets te doen, maar in een tijd waarin de wereld triljoenen inlevert, zijn een paar verspilde miljardjes kinderspel, aldus Gates.
Voor al die liefdadigheid krijgt hij uiteraard onze eeuwige dank, aanbidding en diepste ontzag. Grapje, natuurlijk. Online is Gates een van de dankbaarste onderwerpen van samenzweringstheorieën. Met die vaccins zal hij een microchip in ons injecteren, zodat je plotseling heel veel Microsoftsoftware gaat kopen. Of iets dergelijks. De verhalen die er verzonnen worden, zijn onnavolgbaar.
Het is misschien wel de belangrijkste vraag van deze tijd: wat is de aantrekkingskracht van dit soort bizarre theorieën? Iedereen herkent een andere soort menselijke pathologie als oorzaak. Het zou te maken hebben met de menselijk zwakte om naar eenvoud te verlangen in een complexe wereld, vergelijkbaar met religie, schreef Ian Buruma vrijdag in NRC. Ilja Leonard Pfeiffer legde vorige week in Zomergasten uit dat de rijkdom aan informatie online leidt tot zelfoverschatting.
Maar volgens mij is het best gezond om Gates te wantrouwen. Mensen die zoveel geld en zoveel macht verzameld hebben en daarmee zonder enige democratische controle compleet naar eigen inzicht maatschappelijke problemen gaan verhelpen. De reactie van de complotdenkers is slechts een extreme uitwas van zulk wantrouwen.
Voorbeeldje: ik maakte ooit in St. Louis kennis met een filantropisch anticonceptieproject. Tienduizenden vrouwen konden kiezen tussen gratis spiraaltje of pil. Het project zorgde er eigenhandig voor dat in St. Louis het aantal abortussen daalde. De Amerikaanse zakenman Warren Buffett was de sponsor, maar dat bleef lang geheim. Dat kon namelijk ook best verkeerd uitgelegd worden: bijna veertig procent van de vrouwen die gratis anticonceptie kwamen ophalen, zat in een vorm van bijstand, meer dan vijftig procent was zwart. Hier zorgt een extreem rijke meneer ervoor dat extreem arme mensen minder kinderen krijgen. Wie alle goede intenties even negeert, kan er ook een sterk staaltje eugenetica in terugzien.
George Soros is ook een voorbeeld. Aan de fabeltjes die er over hem worden verteld, ligt vast een heleboel antisemitisme ten grondslag. Maar tegelijkertijd heeft hij ook gewoon met een enorme hoeveelheid geld geprobeerd het publieke debat en democratische verkiezingen in verschillende landen, waaronder Nederland, te beïnvloeden.
Gates begeeft zich met zijn vaccinfabrieken op glad ijs. Ook bij de coronavaccins moeten keuzes worden gemaakt tussen veiligheid en effectiviteit, prijs en beschikbaarheid, tussen het ene gigafarmabedrijf en het andere.
We vertellen elkaar graag sprookjes dat wetenschappers keiharde feiten presenteren, zodat het gezond verstand de keuze kan maken. Maar de realiteit is dat de farmaceutische industrie de gewoonte heeft ruwweg slechts 50 procent van de onderzoeksdata publiekelijk te presenteren en er ook in de vaccinwereld een boel geo-, vriendjes- en andere politiek bij komt kijken. Verder zijn vaccins in een groeiend aantal landen vaak helemaal geen keuze voor burgers, maar een verplichte injectie. Het is makkelijker om complotdenkers gewoon rijp voor het gesticht te verklaren. Maar hun wantrouwen komt echt niet uit de lucht vallen.
Er is veel te koop in de wereld. Geld is macht en macht corrumpeert. Niet altijd, maar vaak wel. Het is een goede burgergewoonte om individuen met macht te wantrouwen, zeker wanneer die macht niet wordt gecontroleerd. Zeker wanneer mensen met macht grote invloed uitoefenen op onze levens, het publieke debat beïnvloeden met miljardensubsidies, ons spiraaltjes cadeau doen. En ja, ook wanneer ze vaccinfabrieken bouwen.
Rosanne Hertzberger is microbioloog.
Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 29 augustus 2020